Στις 29 Νοεμβρίου 2022, είχα την ύψιστη τιμή να κληθώ να παρακολουθήσω την πρεμιέρα της Σμύρνης στις Ηνωμένες Πολιτείες στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης σε συνεργασία με το Κέντρο Πόρων της Ελληνικής Γενοκτονίας. Τα τελευταία χρόνια, έχω διεξαγάγει έρευνα για διάφορες γενοκτονίες και σφαγές και έχω ταξιδέψει σε διάφορα έθνη για να διεξάγω εγκληματολογική ανθρωπολογική έρευνα σχετικά με αυτές, με επίκεντρο τις γενοκτονίες της ύστερης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Τα γεγονότα της Σμύρνης, γνωστά και ως Σμυρνιώτικο Ολοκαύτωμα στην ελληνική κοινότητα, ήταν το αποκορύφωμα όχι μόνο του ελληνοτουρκικού πολέμου, αλλά και ό,τι απέμεινε από την 3000 ετών ελληνική κοινότητα της περιοχής του Ιονίου της Μικράς Ασίας. Η ταινία εξερευνά την κάποτε ακμάζουσα εμπορική πόλη στην κατάρρευσή της, η οποία εξακολουθεί να αφήνει σημάδια στην ελληνική κοινότητα και ένα επίπεδο δυσπιστίας μεταξύ της Αθήνας και της Άγκυρας.
Η ταινία ανοίγει εξηγώντας πώς η Σμύρνη ήταν το πολιτιστικό επίκεντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπου Έλληνες, Τούρκοι, Αρμένιοι, Εβραίοι και Λεβαντίνοι ζούσαν όλοι ειρηνικά για εκατοντάδες χρόνια. Παρά τη μακρά ειρήνη του αιώνα, επικρατούσε μια ηρεμία πριν από την καταιγίδα – το μίσος είχε δημιουργηθεί κατά των Ελλήνων της πόλης καθώς το Ελληνικό Βασίλειο είχε επεκτείνει τα σύνορά του στους Βαλκανικούς Πολέμους και οι Έλληνες της Ανατολίας ήλπιζαν ότι τελικά θα ενωθούν με την πατρίδα τους.
Οι Τούρκοι πολίτες άρχισαν να αυξάνουν τη δυσαρέσκεια προς τους Έλληνες της Σμύρνης, καθώς ήταν οι πλουσιότεροι στην πόλη σε σύγκριση με τους μουσουλμάνους που δεν είχαν την ευκαιρία να προχωρήσουν πολύ στην αυτοκρατορία εκτός από τη στρατιωτική στράτευση. Οι Νεότουρκοι και οι Κεμαλιστές αργότερα θα χρησιμοποιούσαν τα κοινωνικοοικονομικά ζητήματα προς όφελός τους, καθώς οι Έλληνες της Ανατολίας θεωρούνταν όλο και περισσότερο ως «πέμπτη στήλη» παρόμοια με τους Αρμένιους το 1915.
Καθώς οι Έλληνες του Ιονίου στη Σμύρνη γλίτωσαν σε μεγάλο βαθμό από τη γενοκτονία μέχρι το 1922, η ταινία ανέδειξε άλλες σφαγές που έγιναν, όπως η Σφαγή της Φώκαιας το 1914 και Έλληνες πρόσφυγες από την Προύσα της Κεντρικής Ανατολίας που ήρθαν στη μητρόπολη για ασφάλεια. Η Γενοκτονία των Ελλήνων είχε ξεκινήσει στην Ανατολική Θράκη το 1914 και τελικά θα διασχίσει τη Μικρά Ασία, όπου πολλοί Ίωνες δεν θα γνώριζαν τη φρίκη μέχρι να ήταν πολύ αργά.
Παρά την επισήμανση της γενοκτονίας των Ελλήνων, η ταινία έδειξε επίσης τη φρίκη του πολέμου και τον συνεχή κύκλο της βίας. Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος ήταν γεμάτος με σφαγές και από τις δύο πλευρές, καθώς τα ελληνικά στρατεύματα κατέστρεψαν τουρκικά χωριά κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία τους σε εκδίκηση για προηγούμενες ελληνικές σφαγές και σε αντάλλαγμα, οι κεμαλικοί πήραν την εκδίκησή τους για την αντεπίθεσή τους μέχρι τη Σμύρνη. Οι αρμενικές και οι ελληνικές συνοικίες πυρπολήθηκαν. Αυτό τονίστηκε σε έναν διάλογο κατά τη διάρκεια της ταινίας μεταξύ δύο από τους βασικούς ηθοποιούς, ο ένας Έλληνας και ο άλλος Τούρκος που ο τελευταίος ήταν αποκαρδιωμένος στις σφαγές αλλά στο τέλος πέθανε παράλληλα με την προστασία της σμυρνιώτικης οικογένειας που υπηρετούσε.
Αυτό που τράβηξε περισσότερο τα μάτια μου σχετικά με την ταινία ήταν ότι εξερεύνησε τη δυναμική της εξουσίας κατά τη διάρκεια της ελληνικής συνταγματικής κρίσης, τη βρώμικη γεωπολιτική και το πώς η Αντάντ εξασφάλιζε τα δικά της συμφέροντα στην Τουρκία σε βάρος των αυτόχθονων χριστιανών. Καθώς οι Έλληνες της Μικράς Ασίας υποστήριζαν μια εδαφική προσάρτηση στην πατρίδα τους την Ελλάδα, το Ελληνικό Βασίλειο είχε άλλες ιδέες.
Στα παρασκήνια, υπήρχε ένας αγώνας εξουσίας μεταξύ της φατρίας Βενιζέλου που ήταν υπέρ της Μεγάλης Ιδέας και υπέρ των Αγγλόφιλων και των βασιλόφιλων, οι τελευταίοι που ήταν πιο ουδέτεροι και των γερμανόφιλων που δεν νοιαζόταν πολύ για τους Έλληνες της Ανατολίας. Προς το τέλος μπορείτε να το δείτε από το πώς οι Σοβιετικοί όπλισαν τους Κεμαλιστές, ενώ οι Βρετανοί, οι Γάλλοι, οι Ιταλοί και οι Αμερικανοί δεν έκαναν τίποτα για να σταματήσουν τη λεηλασία της Σμύρνης για να διατηρήσουν τα «συμφέροντά» τους στην Τουρκία.
Η τραγωδία αυτού που συνέβη στη Σμύρνη θα φανεί αργότερα στην ιστορική και πολυπολιτισμική πόλη του Σεράγεβο. Η καρδιά των Βαλκανίων, το Σεράγεβο ενσωμάτωσε Βόσνιους, Σέρβους, Κροάτες, Εβραίους και άλλους και η πόλη κάποτε άκμασε υπό Οθωμανική κυριαρχία παρόμοια με τη Σμύρνη. Οι εθνοτικές εντάσεις θα έβλεπαν το μεγαλύτερο μέρος της πόλης να καταστρέφεται, και παρόλο που ξαναχτίστηκε, μπορείτε ακόμα να δείτε τα σημάδια των σφαγών που έγιναν στον πόλεμο της Βοσνίας.
Συνολικά, η Smyrna είναι μια δυνατή αλλά τραγική ταινία, βασισμένη στα γεγονότα στο τελευταίο στάδιο της Γενοκτονίας των Ελλήνων και του Ελληνοτουρκικού πολέμου. Σήμερα, απόγονοι της ελληνικής κοινότητας της Μικράς Ασίας μνημονεύουν την τραγωδία και η πάλαι ποτέ ενιαία παρουσία Ελλήνων και Τούρκων της Σμύρνης παραμένει σπασμένη από παράπονα και μια έχθρα που δυστυχώς δεν θα σβήσει σύντομα.
Η Ελληνική Κυβέρνηση, η οποία έχει το προβάδισμα να αναγνωρίσει χωριστές περιοχές της γενοκτονίας σε διαφορετικές ημέρες, οφείλει στα θύματα όχι μόνο της Σμύρνης, αλλά της Βιθυνίας, της Κωνσταντινούπολης, της Καισάρειας, της Κιλικίας, της Τραπεζούντας, της Νικομήδειας, της Αδριανούπολης και άλλων να αναγνωρίσουν τη δική τους γενοκτονία. ως καθολική. Ένα πράγμα που εμπόδισε τον κόσμο να αναγνωρίσει την Ελληνική Γενοκτονία οφείλεται στο ότι η Αθήνα δεν την αναγνώρισε η ίδια, και επομένως είπε στους ανθρώπους της και στον κόσμο ότι δεν έχουν πάρει στα σοβαρά την εκπαίδευση του κόσμου της τραγωδίας τους.